100 jaar na de Union Sacrée

door Wietse Stam Ik zit in de Thalys, terug van een weekend Parijs. Ik geniet er altijd van hoe het Noord-Franse landschap met 300 kilometer per uur aan mij voorbij raast. Als ik naar buiten kijk en de kale velden aanschouw moet ik altijd denken aan het feit dat op deze plek, waar de snelle spoorlijn het landschap doorkruist, honderd jaar geleden de lijn van het westelijk front in de Grote Oorlog liep. Dit is nog steeds zichtbaar aan de weinige begroeiing en aan de militaire begraafplaatsen die her en der aan mij voorbij flitsen. Net als in Groot-Brittannië, België en Duitsland, luidde men in Frankrijk  begin deze maand de herdenking van ‘honderd jaar Grote Oorlog’ in. Deze centenaire de la Grande Guerre stond ook centraal bij de herdenking afgelopen 11 november.

 Gisterenochtend stond ik nog op de Champs Élysées. Het was 11 uur in de ochtend, op de elfde dag, van de elfde maand. Ik was net als veel Fransen afgekomen op de herdenking van de wapenstilstand die in 1918 een einde maakte aan de Eerste Wereldoorlog. Net als de mensen om mij heen was ik op een terrastafeltje van een bistro gaan staan om een glimp op te kunnen vangen van de ceremonie die zich afspeelde onder de Arc de Triomphe, iets verderop.  President François Hollande ontstak hier samen met een aantal hoge militairen met veel sterren om hun képis de vlam van de onbekende soldaat. De eigenaar van de bistro had er klaarblijkelijk geen problemen mee. Het was immers 11 november: dag van nationale eenheid en de viering van de felbevochten overwinning op het Duitse Keizerrijk in 1918. Het was een korte maar plechtige ceremonie waarbij ook de Franse militairen werden herdacht die het afgelopen jaar zijn gesneuveld gedurende de Franse interventiemissie in Mali. Een parade van cavaleristen in de uniformen uit 1870 werd met applaus begroet door het publiek. Toen echter enkele ogenblikken later François Hollande in zijn Citroën langs kwam rijden, begonnen er mensen om mij heen opeens te fluiten en ‘húú’ (de Franse variant van ‘boe’) te roepen. De Franse Union Sacrée van 11 november werd nog verder verstoord door mensen die plotseling rode mutsen opzetten en Franse vlaggen begonnen te verbranden. Speekkoren als ‘Hollande, démission!’ en  ‘Hollande, dictature!’ werden richting de presidentiële auto gelanceerd. De opstand werd snel de kop ingedrukt door de talrijke agenten van de CRS (de Franse ME), die met hun robocop-achtige uitstraling voor mij altijd al snel duidelijk maken dat je je maar beter kunt gedragen. Volgens Franse media werden er 73 mensen gearresteerd, voornamelijk aanhangers van een extreemrechtse beweging. De rode mutsen hebben dus niets met communisme te maken, maar komen uit Bretagne, waar ze bij de huidige protesten tegen de regering als symbool fungeren. Blijkbaar heeft deze Bretonse mode zich nu ook verspreid naar andere Franse tonelen van revoltes.

De populariteit van president Hollande is momenteel gedaald tot een absoluut dieptepunt. Uit de laatste peilingen blijkt dat nog maar 21 procent van de Fransen vertrouwen heeft in de Chef de l’État. Al vanaf het begin van zijn presidentschap heeft Hollande te maken met grote impopulariteit en imagoproblemen. De werkloosheid blijft alsmaar stijgen en de Franse regering heeft geen duidelijk antwoord op de crisis. Het dagelijks uitgezonden satirische actualiteitenprogramma les Guignols de l’info draagt sterk bij aan het sullige imago van de president, door hem elke dag als een halve debiel neer te zetten die zich door zijn eigen regering en zijn vrouw laat overheersen.

Na de ceremonie in Parijs begaf Hollande zich naar het kleine plaatsje Oyonnax in de regio Ain (vlakbij Genève). In dit dorpje vond gedurende de Duitse bezetting in 1943 iets bijzonders plaats. Een grote groep verzetsstrijders liep op 11 november van dat jaar in een stille tocht door het dorp om een bloemenkrans in de vorm van het Lotharingenkruis –het symbool van de beweging van De Gaulle- neer te leggen bij het monument aux morts. Deze heroïsche verzetsdaad bleef volgens veel Fransen niet onopgemerkt bij de geallieerden en heeft er zodoende aan bijgedragen dat het Franse verzet door hen serieuzer werd genomen. De bezetter reageerde met enkele represailles in de vorm van arrestaties, deportaties en beschietingen van het dorp. Bovendien werd de burgemeester een maand later gefusilleerd. Oyonnax werd daarom in 1947 als een van de weinige gemeenten vereerd met de uitreiking van de Medailles de la Résistance.

De president was er dit jaar om een hommage te brengen aan de verzetsstrijders. Hiermee trad hij in de voetsporen van zijn socialistische voorganger François Mitterand, die in het jaar 1983 ook al het dorpje bezocht had. Deze legendarische president had toen eveneens te maken met een lage populariteit en greep daarom onder andere de gelegenheid aan om zijn daden in het verzet subtiel te belichten. Dit is omstreden gezien Mitterand ook voor de collaborerende Vichy-regering had gewerkt en persoonlijk door diens leider, maarschalk Pétain, was gedecoreerd met de Orde de Francisque, de hoogste onderscheiding van de Vichy-regering.

Bij zijn aankomst in Oyonnax werd Hollande eveneens met enkele fluitconcerten ontvangen. Na een historische reconstructie van de mars door het dorpje, hield Hollande zijn toespraak. Hoewel het nog geen speech was zoals Mitterand, Chirac of Sarkozy dat konden, was ik als Nederlander zoals altijd toch onder de indruk van de manier waarop een Franse president het land toespreekt. Maar al snel verschenen er op internet kritische reacties van de Fransen op de vele versprekingen die de president maakte. Misschien was het de spanning van de dag.  

Het gebeurt natuurlijk wel vaker dat Franse presidenten worden uitgefloten. Het bekendste  recente voorbeeld is Nicolas Sarkozy. Zo werd hij bijvoorbeeld op de Salon de l’Agriculture uitgejouwd door de Franse boeren vanwege zijn, in hun ogen, slechte landbouwbeleid. Toen Sarkozy in de grote menigte handjes begon te schudden, trok een man zijn hand terug en riep: ‘raak me niet aan, je maakt me vies!’ waarop de president spontaan reageerde:  ‘Casse-toi, pauvre con’ (vrij vertaald: ‘flikker op, zielig figuur’). Deze uitspraak is in Frankrijk onsterfelijk geworden; er verschenen op Youtube vele parodieën en er werd zelfs een rap-nummer van gemaakt. Een tweede voorbeeld is het bezoek van Sarkozy aan de stakende vissers in Bretagne. Sarkozy werd vanaf een afstand uitgescholden door een Bretonse visser die op een verhoging stond. Sarkozy stopte direct en reageerde door stoer naar boven te roepen dat de visser maar naar beneden moest durven komen als hij hem wilde beledigen, waarop de visser zei: ‘maar beter van niet want dan krijg je een knal voor je smoel!.’ Bon, ze zijn dus wel wat gewend in Frankrijk. Maar dat de president zo heftig wordt uitgefloten op 11 november is zeer uitzonderlijk en toont aan dat veel Fransen het nu echt gehad hebben met Hollande. Speaking of which: Ah, Rotterdam Centraal. We zijn weer terug in het land waar we waxinelichtjes naar gouden koetsen gooien en ik me weer heerlijk in de zwarte pietendiscussie kan mengen.

Wietse Stam