Abel Vlaanderen
Muziek heeft altijd al een politieke dimensie gehad, al was het maar om tijdens een veldslag een leger één kant op te laten lopen. Het is echter pas sinds de jaren zestig dat specifieke nummers en artiesten op een wereldwijde schaal van politieke invloed kunnen zijn. Een goed voorbeeld hiervan is de muziek die door Zuid-Afrikaanse artiesten werd gemaakt tijdens de apartheid (1948-1994). Daarom hieronder een aantal persoonlijke favorieten uit die periode.
Letta Mbulu – Sweet Juju (1983)
Veel mensen weten niet dat ze Letta Mbulu kennen. Deze Zuid-Afrikaanse zangeres zingt namelijk de eerste regels in Michael Jacksons Liberian Girl. Haar eigen werk is echter meer dan de moeite waard. Vooral het album In The Music The Village Never Ends, waar Sweet Juju op staat, is fantastisch. Hoewel ze vanwege de apartheid Zuid-Afrika verliet in 1965, bleef Mbulu in New York muziek maken met andere Zuid-Afrikaanse artiesten als Hugh Maskela en Miriam Makeba.
Stevie Wonder – It’s Wrong (Apartheid) (1985)
Dit nummer laat goed zien hoe kunst en muziek politiek kunnen zijn. De teksten zijn een heldere en duidelijke aanklacht tegen het regime in Zuid-Afrika op dat moment: You know apartheid’s wrong (Qha), wrong (Qha)/ Like slavery was wrong (Qha), wrong (Qha)/ Like the holocaust was wrong (Qha), wrong (Qha). Stevie Wonder gebruikt verder vooral bijbelse beeldspraak om de witte leiders van Zuid-Afrika te veroordelen. Dit heeft onder meer te maken met het feit dat deze leiders hun beleid met christelijke principes verdedigden. Die stelling wordt door Wonder volledig onderuit gehaald.
Paul Simon – Diamond’s On The Soles Of Her Shoes (1987)
Paul Simons album Graceland was behoorlijk controversieel toen het uitkwam in 1986. Simon verbrak namelijk de culturele boycot die onder andere door de VN gesteund werd. Zelf stelde hij dat kunst politiek overstijgt, een stelling die niet gedeeld werd door de antiapartheidsbeweging, waar hij een tijdje op de dodenlijst stond. Journalist Andrew Mueller concludeert in een review van Gracelands 25-jarig jubileum: “Apartheid was of course a monstrosity, but it would be absurd to suggest that Simon’s introduction of South Africa’s music to the world prolonged it and quite plausible to suggest that it did some small amount to hasten its undoing.” Bovenstaand nummer is eigenlijk een beetje perfect.
Paul Simon, Miriam Makeba & The Ladysmith Black Mambazo – N’Kosi Sikeleli i’Afrika (1987)
Dit nummer, het ‘echte’ Zuid-Afrikaanse volkslied, staat niet op het album Graceland, maar hiermee sloten Simon, Makeba en het koor The Ladysmith Black Mambazo hun concert in Zimbabwe in 1987 af. Dit concert vond daar plaats omdat sommige artiesten Zuid-Afrika niet in mochten. Het trok echter veel Zuid-Afrikaans publiek en het uitvoeren van dit in die tijd onofficiële volkslied moet heel veel kracht hebben gegeven aan de aanwezigen. Overigens is het interessant dat na de afschaffing van de apartheid delen van dit lied samen met het ‘witte’ volkslied “Die Stem van Suid-Afrika” tot een nieuw volkslied werden gesmeed. De nieuwe regering koos hiervoor omdat Zuid-Afrika voortaan een land zou zijn waar alle rassen zich thuis moesten voelen.
Chicco – Papa Stop The War (1990)
“An eye for an eye makes the world blind.” Wederom een publieke aanklacht tegen apartheid (“This is the voice of reason”) en waarschijnlijk daarom ook uitgebracht in Zimbabwe. Chicco was een belangrijke maker van ‘bubblegum’, een vorm van Zuid-Afrikaanse pop.
V.O. – Mashisha (Dub Mix) (1990)
Ik weet niet precies of dit nummer in 1990 al een hit was, maar het is te onweerstaanbaar om het niet in deze lijst te plaatsen. Recent opnieuw uitgebracht door het Canadese label Invisible City kent dit nummer momenteel een heuse revival. Een echt collectors item uit de laatste jaren van de apartheid, wat weerspiegeld wordt in de prijs: sommige mensen betaalden hier 160 euro voor.
Miriam Makeba – Eyes On Tomorrow (1991)
https://youtu.be/pfwLcwnxlqQ
Een lijst over Zuid-Afrikaanse muziek is niet compleet zonder Miriam Makeba. Hoewel ze ook met Simon “N’Kosi Sikeleli i’Afrika” ten gehore bracht, wilde ik hier toch ook een soloplaat uitlichten. Dit kwam uit in 1991, toen Mandela een jaar vrij was en het regime op zijn laatste benen liep. Er spreekt een zekere, pragmatische hoop voor een vreedzame toekomst uit: “Got my eyes on tomorrow / and my feet on today.”
Natuurlijk zijn bovenstaande nummers slechts een fractie van de enorme hoeveelheid muziek die ten tijde van de apartheid werd gemaakt door (en met) Zuid-Afrikaanse artiesten. Hopelijk is dit echter een mooi begin om meer muziek en geschiedenis van die tijd te gaan ontdekken.
